Horyzonty Wychowania

Edytorial: Pedagogika ignacjańska w złożonym i niejednoznacznym świecie

2022-03-30T20:36:43+00:00

Editorial: Ignatian Pedagogy in a Complex and Ambiguous World

2022-03-30T20:36:09+00:00

Pedagogika ignacjańska w świecie VUCA

2022-03-30T20:36:46+00:00

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest ukazanie charakterystycznego dynamizmu pedagogiki ignacjańskiej, która może pomóc współczesnemu człowiekowi odnajdywać orientację życiową ukierunkowaną na najważniejszy cel oraz poczucie sensu. Celem jest także rozszerzenie zastosowania modelu pedagogiki ignacjańskiej poza rzeczywistością edukacyjną.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Rozwinięty w artykule problem badawczy brzmi: Co ma do zaproponowania pedagogika ignacjańska człowiekowi żyjącemu w rzeczywistości określanej jako świat VUCA? Poszukując odpowiedzi, zastosowano analizę literatury.

PROCES WYWODU: W artykule krótko scharakteryzowano rzeczywistość VUCA, odnosząc ją do codziennego życia. Wskazano potrzebę posiadania wskazówek dla efektywnego poruszania się po doświadczaniu życia. Tych wskazówek poszukiwano w dynamice modelu pedagogiki ignacjańskiej. Wskazano, jak można dostosować ów model do funkcjonowania w rzeczywistości VUCA.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Pozostając w logice ignacjańskiej zasady dostosowania do osób, miejsca i czasu, wykazano, jak dynamizm pedagogiki ignacjańskiej może współczesnemu człowiekowi pomóc znajdować poczucie własnej pełnomocności.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Warto, aby współczesny człowiek nie ustawał w poszukiwaniu celu ostatecznego i poczucia sensu w doświadczaniu życia. Pedagogika ignacjańska może stanowić odpowiedź czy antidotum na świat generujący chaos wynikający z przenikania się w nim zmienności, niepewności, złożoności i niejednoznaczności. Rekomendacja taka jest możliwa dzięki ignacjańskiej zasadzie dostosowania do osób, miejsca i czasu.

Istota i znaczenie Ćwiczeń duchowych św. Ignacego Loyoli dla rozwoju duchowego chrześcijanina

2022-03-30T20:36:59+00:00

CEL NAUKOWY: Celem naukowym niniejszego artykułu jest przedstawienie istoty Ćwiczeń duchowych św. Ignacego Loyoli, ich realizacji w rekolekcjach ignacjańskich oraz ukazanie ich znaczenia dla życia duchowego chrześcijanina.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problemem badawczym rozpatrywanym w niniejszym artykule jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: na czym polega istota Ćwiczeń duchowych i jakie jest ich znaczenie dla rozwoju życia duchowego chrześcijanina? W przeprowadzonych badaniach zastosowano metodę analizy i syntezy literatury.

PROCES WYWODU: W pierwszej części artykułu został przybliżony bezpośredni związek pomiędzy nawróceniem Ignacego, przeżyciem przez niego wielu łask mistycznych, szczególnie w Manresie, a powstaniem książeczki Ćwiczeń duchowych. W drugiej części artykułu przedstawione zostały fragmenty świadectw rekolektantów, którzy dzięki metodzie i treści Ćwiczeń duchowych pogłębili swoje życie duchowe.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Rezultatem badań jest zarówno opis procesu nawrócenia Ignacego Loyoli mającego bezpośredni wpływ na powstanie Ćwiczeń duchowych, które stały się powszechnym narzędziem pomocnym do rozwoju duchowego wielu chrześcijan. Świadectwem tego są wypowiedzi uczestników rekolekcji ignacjańskich reprezentujących różne grupy społeczne i różne profesje, którzy przeżyli wewnętrzną przemianę dzięki Ćwiczeniom duchowym św. Ignacego Loyoli.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Świadectwa rekolektantów zarówno tych sprzed wieków, jak i dzisiejszych potwierdzają, że Ćwiczenia duchowe św. Ignacego Loyoli stanowią ważne narzędzie rozwoju duchowego. Choć powstały prawie pięć wieków temu jako owoc duchowych przeżyć ich Autora, nadal wychowują chrześcijan do coraz głębszej relacji z Bogiem.

Koncepcja teatru jezuickiego i jego znaczenie w procesie socjalizacji młodzieży szkolnej

2022-03-30T20:36:48+00:00

CEL NAUKOWY: Celem niniejszego opracowania jest omówienie funkcji, jaką pełni teatr jezuicki w procesie socjalizacji młodzieży szkolnej.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Główny problem badawczy dotyczy odpowiedzi na pytanie: jakie warunki muszą być spełnione, aby teatr jezuicki mógł być skutecznym narzędziem procesu socjalizacji młodzieży szkolnej. W artykule zastosowano metodę analityczno-syntetyczną literatury przedmiotu.

PROCES WYWODU: Artykuł jest skonstruowany w następujący sposób: Na wstępie ukazano najważniejsze cechy koncepcji teatru jezuickiego. Następnie zarysowano ramy teoretyczne, w jakich analizowane są procesy socjalizacji w świetle nauk społecznych, co wreszcie pozwoliło na określenie najważniejszych wyzwań stających przed szkolnictwem jezuickim w kontekście wykorzystania funkcji socjalizacyjnej działalności teatralnej.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Z przedstawionych rozważań wynika, że jest możliwe włączenie działalności teatralnej jako skutecznego narzędzia socjalizacji młodzieży w szkołach jezuickich. Co więcej, wydaje się, że jezuicki model edukacji stanowi adekwatną odpowiedź na zmiany spowodowane procesami globalizacji.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Wnioski, jakie wynikają z przedstawionych analiz, wskazują przede wszystkim na komplementarność procesu edukacji i socjalizacji realizowanej poprzez wykorzystanie narzędzia, jakim jest teatr jezuicki. Tożsamość jezuickiego szkolnictwa wynika w dużym stopniu z przyjęcia całościowej wizji osoby i integralnego modelu formacji. To połącznie edukacji z działalnością teatralną wydaje się trafną receptą na aktualne wyzwania procesu socjalizacji młodzieży szkolnej.

Ignatian Contemplative Pedagogy

2022-04-26T22:13:06+00:00

Research Objective: There is a growing literature about contemplative pedagogy in higher education, an approach to learning which prioritizes experiential, reflective practices meant to promote autonomy in learning. This essay will explore how Ignatian pedagogy, rooted in the 475-year tradition of Jesuit education, promotes a form of contemplative pedagogy especially apt for what this journal describes as the VUCA world (volatility, uncertainty, complexity and ambiguity).

Research Problem and Methods: The essay addresses questions particularly relevant in the wake of the global pandemic: how can education promote greater self-care and self-knowledge? How can it promote greater compassion and care for others, especially the marginalized? How can it encourage people, especially the young, to develop practices that promote lifelong learning, flourishing, and responsibility?

Process of Argumentation: The essay will review some of the burgeoning literature on contemplative pedagogy, and draw from the extensive literature about Ignatian pedagogy and especially the latter’s strong emphasis on processes of reflection for the sake of just action.

Research Results: The essay will show that there is a rich well of resources in the Ignatian spiritual and pedagogical traditions that promote contemplative pedagogy, and that application of these resources in contemporary educational and formational contexts will help promote lifelong learning, flourishing, and responsibility towards others.

Conclusions, Innovations, and Recommendations: Educators are encouraged to introduce or develop contemplative practices such as journaling, guided meditations, focused conversations among peers, reflective critical writing, and others.

Pedagogika pastiszu – co spodobałoby się Ignacemu Loyoli w Nowych wierszach sławnych poetów Grzegorza Uzdańskiego?

2022-03-30T20:36:51+00:00

CEL NAUKOWY: Artykuł Pedagogika pastiszu - co spodobałoby się Ignacemu Loyoli w „Nowych wierszach sławnych poetów” Grzegorza Uzdańskiego ma na celu podjęcie refleksji nad literacką stylizacją, której funkcja nie jest parodystyczna, lecz krytyczna.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Autor dokonuje analizy współczesnego pastiszu, umieszczonego w teoretycznej ramie metamodernizmu (przeciwstawianego formom postmodernistycznym). Drugim problemem badawczym jest możliwość przeprowadzenia analogii między dociekaniami literaturoznawczymi a ustaleniami pedagogiki ignacjańskiej. W związku z tym analizy i interpretacje prowadzone są hermeneutyczną metodą close-reading (w części interpretacyjnej) oraz metodami komparatystycznymi (w partiach teoretycznych).

PROCES WYWODU: Praca została podzielona na pięć części. Po wprowadzeniu następuje część teoretyczna zawierająca opis przemian kulturowych we współczesnym świecie (w tym próbę diagnozy sytuacji po postmodernizmie). Następnie autor dokonuje interpretacji wybranych wierszy Grzegorza Uzdańskiego. Stają się one przyczynkiem do rozważań o poszukiwaniu podmiotowości, tożsamości, rozumienia przeszłości czy sposobów radzenia sobie z kryzysem, które okazują się zaskakująco podobne do metod proponowanych w szkole Ignacego z Loyoli (próba poprowadzenia takiej paraleli znajduje się w czwartej części tekstu). Całość zamykają konkluzje i zarysowanie perspektywy dalszych badań.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Autor pokazuje, w jaki sposób współczesna poezja wprowadza reprezentacje przemian kulturowych zachodzących pod wpływem mediów (na obecnym etapie możliwych do powiązania z metamodernizmem). Znajduje także punkty wspólne między poznawczo-wychowawczymi celami pastiszu a holistycznym nastawieniem duchowości i pedagogiki ignacjańskiej.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Zestawienie – wyłącznie częściowe z powodu braku wspólnej płaszczyzny religijno-duchowej – pokazuje możliwości niemetafizycznej lektury tekstów świeckich, które w „strukturze wrażliwości” przypominają poszukiwania duchowe.

Pedagogia towarzyszenia i miłosierdzia jako wyjście na peryferia i dążenie do inkluzji – o interpretacji dynamiki i napięć pedagogii ignacjańskiej papieża Franciszka w nieprzejrzystym świecie

2022-03-30T20:36:57+00:00

CEL NAUKOWY: Rekonstrukcja i analiza idei i pojęć pedagogii towarzyszenia i miłosierdzia – jako interpretacji pedagogii ignacjańskiej rozwijanej przez papieża Franciszka – mają przyczynić się do lepszego jej rozumienia.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Rekonstrukcja i analiza (jako sposób postępowania badawczego) służą rozpatrzeniu źródeł i interpretacji analizowanych pedagogii.

PROCES WYWODU: Postępując m.in. wedle postulatów ustawicznych poszukiwań intelektualnych rozeznaje się założenia (także milczące tło) pedagogii.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Przybliżenie sensu idei i pojęć pedagogii towarzyszenia i miłosierdzia.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Zachęcenie pedagogów do wnikliwego i krytycznego zapoznania się z interpretacjami pedagogii ignacjańskiej.

Towards a Model of Formation in Identity and Mission of the Collaborators of the University Centers of the Society of Jesus: Dreaming the Future

2022-03-30T20:37:02+00:00

CEL NAUKOWY: Głównym celem artykułu jest zaproponowanie koncepcji, modelu, który pozwoli stworzyć podstawy, przedyskutować i usystematyzować program procesu formacji do poczucia tożsamości i misji dla współpracowników Centrów Uniwersyteckich Towarzystwa Jezusowego na bazie podstaw pedagogiki ignacjańskiej.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problem badawczy został sformułowany następująco: W jaki sposób można usystematyzować proces formacji do poczucia tożsamości i misji dla współpracowników uniwersytetów Towarzystwa Jezusowego? Pytanie to powinno być podjęte w kontekście pedagogiki ignacjańskiej i w nawiązaniu do jej tradycji wychowawczej. Aby odpowiedzieć na to pytanie, zastosowano metodę analizy i syntezy literatury.

PROCES WYWODU: Opierając się na tradycji edukacji uniwersyteckiej Towarzystwa Jezusowego, skonceptualizowany został tak zwany model Ledesmy-Kolvenbacha. Model ten syntetyzuje założenia ignacjańskiej pedagogiki uniwersyteckiej. Na podstawie tych ram teoretycznych proponuje się i uzasadnia konceptualny model formacji do poczucia tożsamości i misji współpracowników uniwersytetów Towarzystwa Jezusowego.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Zaproponowano koncpecję modelu składającego się z sześciu wymiarów powiązanych ze sobą w sposób dynamiczny i usystematyzowany. Są one podzielone na dwa poziomy: „Identyfikacja z projektem uniwersyteckim” i „Zaangażowanie w misję” w zależności od stopnia asymilacji i integracji współpracowników. Ponadto dla każdego wymiaru proponuje się serię pytań, które pozwalają na ustrukturyzowanie różnych doświadczeń formacyjnych.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Formacja współpracowników na bazie podstaw pedagogiki ignacjańskiej jest konieczna, aby zachować żywą i aktualną (w twórczej wierności tradycji) tożsamość i misję uniwersytetów Towarzystwa Jezusowego. Z tego powodu konieczne jest posiadanie spójnego modelu, który systematyzowałby ten proces formacyjny zgodnie z tradycją pedagogiczną uniwersytetów jezuickich.

Uwolnić i rozwijać talenty – inspiracje ignacjańskie w wybranych pismach Williama J. Byrona, Chrisa Lowneya i Javiera Fernándeza Aguado

2022-03-30T20:37:06+00:00

CEL NAUKOWY: Celem naukowym artykułu jest wskazanie inspiracji ignacjańskich wykorzystywanych w radzeniu sobie ze zmienną rzeczywistością w tzw. VUCA World. Istotne dla rozważań są idee i praktyki samokształcenia odwołujące się do zaleceń obecnych w pismach św. Ignacego Loyoli, jak też idee i praktyki kształcenia innych w duchu przewodnictwa, zapewniającego optymalne regulacje wspólnotowych działań.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problemy i pytania badawcze: jakie relacje zachodzą między pedagogiką ignacjańską a wyzwaniami edukacyjnymi w świecie VUCA? Co leży u podstaw inspirowanych myślą i działalnością Loyoli poradników bycia liderem? Jak kształcić i wychowywać samego siebie i innych z uwzględnieniem tych propozycji?

PROCES WYWODU: Wywód otwiera objaśnienie konceptu i definicji VUCA World. Następnie omawiane są starannie dobrane prace (poprzedzone skrótowym przedstawieniem biogramów ich autorów: William J. Byrona, Chrisa Lowneya oraz Javiera Fernándeza Aguado, w których pojawiają się odwołania do VUCA, przedstawiane są wzory przywództwa i kierowania organizacjami (dawnymi – jak Towarzystwo Jezusowe i współczesnymi o różnorodnym charakterze i zasięgu) oraz związki pomiędzy byciem pedagogiem, przewodnikiem i liderem.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Wyniki analizy naukowej pozwalają na wskazanie punktów stycznych w zarządzaniu zespołami i kreowaniu liderów odpornych na zagrożenia VUCA World z pedagogiką ignacjańską. Zalety przewodnictwa opartego o myśl i działania Loyoli doceniają zarówno zwolennicy pedagogii ignacjańskiej, jak i liderzy wielkich firm biznesowych i organizacji non-profit.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Inspiracje ignacjańskie są istotne dla osób zajmujących się wychowywaniem i kształceniem, ale też podejmujących wyzwanie zapewnienia optymalnego funkcjonowania wspólnotom i różnego typu organizacjom. Coraz częściej rekomendują je i menedżerowie, i uznani teologowie.

Leader, Community and Mission – the Triangle of Ignatian Leadership

2022-03-30T20:36:53+00:00

CEL NAUKOWY: Artykuł stanowi próbę przedstawienia cech definiujących przywództwo ignacjańskie i wyjaśnienie, co może je odróżniać od innych rodzajów przywództwa, z pominięciem utartych schematów.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Prezentowany ignacjański styl przywództwa jest zakorzeniony w duchowości ignacjańskiej, której źródłem są Ćwiczenia duchowe Ignacego Loyoli. Stąd postawiono problem badawczy: jak przywództwo ignacjańskie może być realizowane w codziennej praktyce? Zastosowano metodę krytycznej analizy źródeł.

PROCES WYWODU: W artykule podkreśla się, że przywództwo ignacjańskie jest w istocie radykalną formą przywództwa służebnego, ponieważ ignacjański lider służy nie tylko wspólnocie, ale także – a dla Ignacego Loyoli nawet bardziej fundamentalnie – misji powierzonej tejże wspólnocie.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Została zaproponowana koncepcja ignacjańskiego przywództwa jako trójstronnej relacji między liderem, wspólnotą i misją, przedstawiając, co ignacjańskie magis i cura personalis mogą oznaczać w praktyce przywództwa, ale także określając kluczowe funkcje lidera inspirującego się Ćwiczeniami duchowymi.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Przywództwo ignacjańskie jest rodzajem przywództwa służebnego w tym sensie, że liderzy ignacjańscy powinni przedkładać służbę wspólnocie, której przewodzą, nad własne interesy. Jednak tym, co odróżnia przywództwo ignacjańskie od przywództwa służebnego, jest wyraźne i niezbywalne nadanie priorytetu również służbie misji.

Edukacja zdalna w czasie pandemii COVID-19 w doświadczeniach polskich uczniów i uczennic – postrzeganie możliwości uzyskania pomocy w szkol

2022-03-30T20:37:09+00:00

CEL NAUKOWY: Celem badań było poznanie postrzegania możliwości uzyskania pomocy w szkole przez uczniów i uczennice w czasie pandemii COVID-19.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Uczestnikami badania byli uczniowie i uczennice (N = 1955) korzystający z dziennika elektronicznego VULCAN w wieku od 9 do 20 lat, uczący się w szkołach podstawowych i szkołach średnich. Zastosowano metodę sondażu diagnostycznego. Zebrane dane poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem statystyk opisowych, analizy częstości, testów istotności różnic (test niezależności chi-kwadrat).

PROCES WYWODU: W tekście zaprezentowano podstawy teoretyczne badań, metody, przebieg badań oraz wyniki z interpretacjami.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Uczniowie oceniają, że w sytuacji trudnej pomoc uzyskają raczej od wychowawcy klasy, ewentualnie innych nauczycieli niż od psychologa szkolnego. Co piąty uczeń nie wie, czy w szkole jest psycholog, a 5% deklaruje, że go nie ma (głównie mieszkańcy wsi i uczący się w szkołach wiejskich). Ponad jedna trzecia uczniów ocenia nisko możliwość otrzymania pomocy od psychologa w szkole. Chłopcy bardziej niż dziewczęta mają poczucie, że pomoc od wychowawcy i nauczycieli podczas pandemii zmniejszyła się. Uczniowie szkół wiejskich uważali, że możliwość uzyskania pomocy od psychologa szkolnego zmniejszyła się podczas pandemii.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: W funkcjonowaniu szkół, niezależnie, czy w formie stacjonarnej czy zdalnej, należy szczególnie zadbać o dostępność pomocy psychologicznej, szczególnie w szkołach wiejskich, a także budować świadomość uczniów i uczennic, w jaki sposób i komu mogą zgłaszać swoje problemy w szkole.

Edukacja w czasie pandemii z perspektywy studentów uczelni muzycznej

2022-03-30T20:37:11+00:00

CEL NAUKOWY: Celem podjętych rozważań jest opisanie, w jaki sposób studenci uczelni muzycznej spostrzegają swoją codzienną edukację w czasach pandemii wirusa SARS-CoV-2.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problem badawczy został sformułowany w postaci pytania: Jak pandemia oddziałuje na działania podejmowane przez studentów uczelni muzycznej oraz co zmieniło się w ich postrzeganiu czasu i przestrzeni? Badania przeprowadzono przy wykorzystaniu autobiograficznego wywiadu narracyjnego.

PROCES WYWODU: Rozważania nad podjętą problematyką rozpoczęto od analizy kategorii życia codziennego w nawiązaniu do czasu i przestrzeni. Opisano również, w jaki sposób zaburzenie co[1]dzienności może oddziaływać na człowieka.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Analiza zebranego materiału ukazała, że pandemia w dużym stopniu ograniczyła dotychczasową działalność artystyczną zarówno w obszarze edukacji akademickiej, jak dodatkowej aktywności wykraczającej poza plan studiów. Wprowadzone ograniczenia oraz brak konfrontacji z publicznością przyczynił się do tego, że nie mają odpowiednich warunków do rozwoju własnych umiejętności. Edukacja zdalna jest dla nich utrudnieniem ze względu na problemy techniczne, ale łączy się także z dużym obciążeniem psychicznym. Zmianie uległ również ich sposób postrzegania przestrzeni i czasu studiów.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Czas pandemii dla badanych studentów wiążę się z zawiedzionymi oczekiwaniami, koniecznością rezygnacji z podejmowanych wcześniej aktywności, a także niepewnością, czy będą w odpowiedni sposób przygotowani do podjęcia przyszłej pracy zawodowej.

Kursy typu MOOC na polskiej platformie edukacyjnej Navoica – perspektywa twórców

2022-03-30T20:37:14+00:00

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest przedstawienie standardów tworzenia kursów typu MOOC na platformie edukacyjnej Navoica, a także opisanie procedury uruchamiania tych kursów w języku polskim i angielskim oraz wyeksponowanie roli profesjonalistów (m.in. uniwersytetów) w upowszechnianiu aktualnych treści naukowych w sposób odpowiadający preferencjom cyfrowych odbiorców.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Realizacja wskazanych zadań była możliwa dzięki jakościowej analizie danych zastanych, tzw. analizie treści, obejmującej dokumenty, wywiady i literaturę poświęconą wyzwaniom stawianym edukacji XXI wieku. Artykuł zawiera także charakterystykę warsztatu – platformy edukacyjnej Navoica, która służy do generowania i realizacji kursów zdalnych.

PROCES WYWODU: Wywód obejmuje: uzasadnienie podjęcia tematu (zob. Wstęp); analizę wybranych treści opublikowanych w dokumencie Navoica. Polska platforma edukacyjna oferująca kursy typu MOOC. Wytyczne dla twórców kursów; opis wdrażania tych standardów na przykładzie dwóch kursów typu MOOC (zob. m.in. podrozdział Warsztat autora kursu typu MOOC); refleksje wynikające z doświadczeń autora kursu typu MOOC (zob. podrozdział Perspektywa autora kursu typu MOOC); a także odniesienia do kształcenia zdalnego w sytuacji globalnej pandemii (zob. Odbiorcy kursów typu MOOC, Kursy typu MOOC a realia edukacyjne w czasie globalnej pandemii – podsumowanie).

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Czas globalnej pandemii wykazał, że powszechny dostęp do kursów, szkoleń czy webinarów zwiększa szanse edukacyjne przedstawicieli różnych pokoleń. Nie istnieją ograniczenia geograficzne, wiekowe, zawodowe czy inne dla potencjalnych uczestników kursów, w tym – dla osób z niepełnosprawnościami. Natomiast dostępność kursów w globalnym języku angielskim znosi także barierę językową i komunikacyjną.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Idea tworzenia kursów typu MOOC jest warta upowszechniania, ponieważ dostęp do aktualnych treści naukowo-badawczych w sposób, który odpowiada wymaganiom i preferencjom zwłaszcza pokoleń Y i Z, jest szczególnie ważny w czasach postpandemicznych.