W poszukiwaniu genezy polskiej pedagogiki rodziny

Krzysztof Jakubiak

Krzysztof Jakubiak Uniwersytet Gdański Wydział Nauk Społecznych http://orcid.org/0000-0002-4620-1057

Abstract

CEL NAUKOWY: Artykuł jest rozwinięciem tezy, iż narastanie wiedzy o rodzinie w cywilizacji zachodnioeuropejskiej trwa od XVI w., od epoki odrodzenia. Pojawiły się wówczas bowiem pierwsze
poradniki wychowawcze kierowane do ojców i nieliczne do matek.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Podjęty problem badawczy dotyczy odpowiedzi na pytanie: jak przebiegał proces kształtowania pedagogiki rodziny i szerzej w ogóle orientacji familiologicznej w nauce? Podstawową metodą wykorzystaną do przybliżenia podjętych rozważań będzie metoda analizy dokumentu – materiału źródłowego oraz literatury przedmiotu.

PROCES WYWODU: Z czasem, w XVIII i XIX w., ważna stała się kategoria miłości i wyrażania uczuć w rodzinie oraz postulat poznawania środowiska domowego dziecka. Powstawały charakterystyki dziecięce. Pod koniec XIX w. ukształtowała się odrębna dziedzina wiedzy – pedologia – jako nauka o dziecku. Duże możliwości popularyzowania wiedzy na tematy wychowawcze miały w tym czasie także pisma o charakterze rodzinnym. W okresie II Rzeczypospolitej rodzina stawała się przedmiotem badań empirycznych psychologów, socjologów i pedagogów, dlatego wiedza na ten temat rozwijała się wielokierunkowo.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Stopniowy rozwój zainteresowania rodziną doprowadził ostatecznie do tego, że pod koniec XX w. wykreowano w naukach społecznych orientację familiologiczną, zaś w naukach pedagogicznych zainicjowano pedagogikę rodziny, z podstawową dla niej kategorią wychowania rodzinnego.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Rodzina i wychowanie rodzinne powinny nadal być obiektem nie tylko praktycznych opisów i porad, ale także przedmiotem badań empirycznych. Powszechnie podzielane przekonanie o doniosłym znaczeniu rodziny czy wychowania dzieci w sposób naturalny wywołuje potrzebę badania tego środowiska w celu ustalenia jego stanu i wydolności wychowawczej, zwłaszcza że od czasów I wojny światowej coraz częściej podnoszona była (i nadal jest) problematyka kryzysu kultury i rodziny.

References

Froebel F.W. (1826). Wychowanie człowieka, sztuka chowania, nauczania i uczenia się, do której się zmierza w powszechno-niemieckim zakładzie wychowawczym w Keilhau. W: Wołoszyn S. (oprac.), (1965), Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. II, Warszawa: PWN.

Jakubiak K. (1988). Wychowanie w rodzinie jako przedmiot zainteresowań pedagogiki katolickiej w okresie II Rzeczypospolitej. W: Tchorzewski A. (red.), Rodzina. Przeszłość - teraźniejszość - przyszłość, Bydgoszcz: WSP, 24-41.

Jakubiak K. (1995). Badania naukowe nad rodziną oraz problematyka wychowania rodzinnego w literaturze pedagogicznej II Rzeczypospolitej. W: Jakubiak K. (red.), Rodzina jako środowisko wychowawcze w czasach nowożytnych, Bydgoszcz: WSP, 218-226.

Jakubiak K. (1995). Wypracowywanie modelu wychowania rodzinnego dziecka w polskiej pedagogice XIX i początków XX wieku. W: Jundziłł J. (red.), Rodzina a wychowanie - ciągłość i zmienność na przestrzeni wieków, Bydgoszcz: WSP, 121-144.

Jakubiak K. (1996). Rodzinne środowisko wychowawcze jako przedmiot badań naukowych w II Rzeczypospolitej, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia Pedagogiczne, 28, 141-153.

Jakubiak K. (1998). Stan badań historyczno-pedagogicznych i nowe przedsięwzięcia badawcze z zakresu dziejów wychowania w rodzinie polskiej w latach 1795-1939. W: Gumuła T., Krasuski I., Majewski S., (red.), Historia wychowania w XX wieku. Dorobek i perspektywy, Kielce: Wydawnictwo i Zakład Poligrafii Inst. Technologii Eksploatacji, 465-471.

Jakubiak K. (2000). Edukacja rodziców w polskiej refleksji i praktyce pedagogicznej XIX i XX wieku - do 1939 roku. W: Jakubiak K., Winiarz A. (red.), Wychowanie w rodzinie polskiej od schyłku XVIII do połowy XX wieku. Bydgoszcz: WSP, 113-132.

Jakubiak K. (2003). Wzorzec rodziny i idee wychowania rodzinnego dziecka wypracowywane i propagowane na łamach „Kroniki Rodzinnej" i „Opiekuna Domowego" w drugiej połowie XIX wieku. W: Ruta Z., Ślęczka R., (red.), W służbie szkoły i nauki. Księga poświęcona Profesorowi Czesławowi Majorkowi, Kraków: Wydawnictwo AP, 315-324.

Kawula S., Brągiel J., Janke A.W. (1998). Pedagogika rodziny. Obszary i panorama problematyki, wyd. III, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Key E. (1904), Stulecie dziecka, przek. Moszczeńska I., Warszawa: Księgarnia Naukowa).

Koczerska M. (1975). Rodzina szlachecka w Polsce późnego średniowiecza, Warszawa: PWN.

Pestalozzi J.H. (1827). Matka i dziecko, pisane w latach 1818 - 1819, W: Wołoszyn S. (oprac.), (1965). Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. II, Warszawa: PWN.

Pius XI, (1929). O chrześcijańskim wychowaniu młodzieży, S.I, s.n.

Pius XI, (1930). O małżeństwie chrześcijańskim, s.n.

Samsel A. (2009). Rodzina jako środowisko wychowawcze w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, Przegląd Historyczno-Oświatowy, l-2, 28-49.

Sobczak J. (1988). Warunki i przejawy rozwoju teorii wychowania rodzinnego i edukacji rodziców od czasów Odrodzenia, w: A. Tchorzewski (red.), Rodzina. Przeszłość - teraźniejszość - przyszłość, Bydgoszcz: WSP.

Sobczak J. (1992). Przejawy zainteresowania wychowaniem rodzinnym w pracach polskich pisarzy i pedagogów u schyłku XVIII i w pierwszej połowie XIX wieku. Zeszyty Naukowe Wyższej szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia Pedagogiczne, 18, 95-109.

Spencer H. (1879). O wychowaniu umysłowym, moralnym i fizycznym, Warszawa: Księgarnia Gebethner i Wolff).

Szycówna A. (1908). Kobieta w pedagogice. Matka. Warszawa: Księgarnia Gebethner i Wolff.

Wołoszyn S. (oprac., (1965). Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej, t. I-II, Warszawa: PWN.

Wójcik M. (1998). Kształtowanie się polskiej pedagogiki rodzinnej w latach 1918 – 1939. Podstawy teoretyczne, kierunki rozwoju, praktyka, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Wyczański A. (1991). Rodzina w Europie w XVI-XVIII wieku, W: A. Mączak (red.), Europa i świat w początkach epoki nowożytnej, cz. I, Warszawa: Wiedza Powszechna.